Tết Nguyên Đán là dịp lễ lớn nhất và linh thiêng nhất trong năm của người Việt. Không chỉ là thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, Tết còn là dịp để con người tưởng nhớ tổ tiên, sum họp gia đình và hướng tới những điều tốt đẹp. Nhưng ẩn sau những nghi lễ quen thuộc là cả một kho tàng phong tục truyền thống với nhiều bí ẩn thú vị mà không phải ai cũng biết. Vậy phong tục lễ Tết cổ truyền Việt Nam xưa nay có gì đặc biệt? Hãy cùng khám phá.

Thăm mộ tổ tiên, rước vong linh ông bà về ăn Tết

Một trong những phong tục linh thiêng nhất trước Tết chính là việc tảo mộ và mời tổ tiên về ăn Tết. Sau lễ tiễn ông Công ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp, các gia đình Việt thường dành thời gian đi thăm mộ tổ tiên.

Hành động này không chỉ mang ý nghĩa tri ân mà còn là lời mời linh thiêng – rước vong linh ông bà, cha mẹ đã khuất về đoàn tụ cùng con cháu trong dịp Tết. Mỗi gia đình thường mang theo hương đèn, hoa quả, rượu, trầu cau để dâng cúng. Đây cũng là dịp để con cháu cùng nhau quét dọn mộ phần, thể hiện lòng hiếu kính, đồng thời ôn lại những kỷ niệm xưa, hướng về một năm mới bình an, ấm no.

Dựng cây nêu – biểu tượng xua tà đón phúc

Trong văn hóa dân gian Việt Nam, từ ngày 23 tháng Chạp – khi Táo quân về trời – cây nêu được dựng lên trước sân nhà như một tín hiệu báo hiệu bắt đầu kỳ Tết.

Cây nêu thường được làm bằng cây tre cao, trên đỉnh treo nhiều vật dụng như lá bùa, chuông gió, cá chép giấy… Theo quan niệm dân gian, do Táo quân tạm rời nhà để về trời, đây là thời điểm tà khí có thể lẻn vào, vì vậy cần dựng cây nêu để xua đuổi ma quỷ và báo hiệu nhà có người trông nom.

Đến ngày mùng 7 Tết (còn gọi là hạ nêu), người dân sẽ làm lễ hạ cây, chính thức kết thúc chuỗi ngày lễ Tết, trở lại với nhịp sống thường nhật.

Lễ Giao thừa – thời khắc linh thiêng giao hòa âm dương

Lễ Trừ Tịch hay lễ Giao thừa là nghi lễ linh thiêng nhất trong dịp Tết, diễn ra vào đúng thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Theo phong tục, mỗi gia đình Việt sẽ bày mâm cỗ cúng Giao thừa ngoài trời, dâng lên các vị Hành khiển (vị thần cai quản năm cũ và năm mới).

Đây là lúc mọi người khấn nguyện cầu an, cảm tạ năm cũ và đón vận khí mới. Nghi lễ này còn tượng trưng cho sự kết nối giữa hai thế giới âm – dương, con cháu gửi gắm ước vọng đến tổ tiên và thần linh.

Tục lì xì – món quà đầu năm đầy ý nghĩa

Tục lì xì không chỉ là mừng tuổi bằng tiền cho trẻ nhỏ và người lớn tuổi, mà còn là biểu tượng cho sự chuyển giao tài lộc và may mắn. Những phong bao màu đỏ được tin là mang lại cát khí, xua tan vận xui. Ý nghĩa gốc của lì xì là “tiền may” – ít nhưng tràn đầy yêu thương và lời chúc phúc.

Ngày nay, tuy có phần thương mại hóa, nhưng tục lì xì vẫn giữ được giá trị tinh thần sâu sắc, là biểu hiện của lòng hiếu thảo, sự kính trọng và chúc phúc lẫn nhau.

Lễ Tết Nguyên Tiêu – rằm tháng Giêng cầu an, giải hạn

Không chỉ dừng lại ở 3 ngày Tết, người Việt còn tiếp tục tổ chức nhiều lễ quan trọng khác, trong đó có Tết Nguyên Tiêu – rằm tháng Giêng. Đây là ngày lên chùa cầu an, cúng sao giải hạn, cầu mong cho cả năm thuận buồm xuôi gió, gia đạo bình an.

Tuy trong kinh điển Phật giáo không nhấn mạnh ngày này, nhưng trong dân gian, Tết Nguyên Tiêu là ngày lễ có nhiều hoạt động tâm linh phong phú. Người dân thường chuẩn bị lễ vật, viết sớ, thắp đèn hoa đăng, tham gia các trò chơi truyền thống như đoán hình đèn lồng, ngâm thơ, làm bánh trôi (gọi là “thang viên” – viên tròn trong nước, tượng trưng cho sự viên mãn).

Một số nơi như Đài Loan còn có tục viết điều ước vào đèn lồng và thả lên trời, thể hiện hy vọng vào một tương lai sáng lạn.

Những điều kiêng kỵ đầu năm – “có kiêng có lành”

Tết cũng là dịp người Việt thực hiện nhiều điều kiêng kỵ để tránh xui rủi, như: không quét nhà vào mùng 1, không vay mượn đầu năm, tránh làm vỡ đồ vật, tránh nói lời xui xẻo… Những tập tục này thể hiện tinh thần “đầu xuôi đuôi lọt”, cầu mong một khởi đầu hanh thông và trọn vẹn.

Phong tục lễ Tết cổ truyền Việt Nam không chỉ là những nghi lễ hình thức, mà ẩn chứa nhiều giá trị nhân văn, văn hóa và tâm linh sâu sắc. Từ việc thăm mộ tổ tiên, dựng cây nêu, cho đến lễ Giao thừa và Tết Nguyên Tiêu, tất cả đều thể hiện sự gắn kết giữa con người – tổ tiên – thần linh.